Trong hệ thống pháp luật thuế Việt Nam, trách nhiệm của người nộp thuế được quy định rõ ràng nhằm đảm bảo tuân thủ pháp luật, minh bạch và công bằng. Theo Luật quản lý thuế 2019 (số 38/2019/QH14, có hiệu lực từ 1/7/2020), người nộp thuế bao gồm cá nhân, tổ chức phát sinh nghĩa vụ thuế phải thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các trách nhiệm chính, giúp bạn nắm rõ quy định để tránh vi phạm và tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.

Khái niệm người nộp thuế và cơ sở pháp lý

Người nộp thuế là cá nhân, hộ kinh doanh, doanh nghiệp hoặc tổ chức có thu nhập chịu thuế theo các luật thuế cụ thể như luật thuế thu nhập cá nhân (TNCN), luật thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), luật thuế giá trị gia tăng (GTGT). Cơ sở pháp lý chính là luật quản lý thuế 2019, bổ sung bởi các nghị định hướng dẫn như nghị định 126/2020/NĐ-CP và các thông tư của Bộ tài chính.

Luật này nhấn mạnh nguyên tắc tự giác, tự chịu trách nhiệm của người nộp thuế, đồng thời quy định chế tài xử phạt nếu vi phạm. Hiểu rõ trách nhiệm giúp doanh nghiệp và cá nhân tránh các rủi ro pháp lý, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số hóa kê khai thuế điện tử.

Các trách nhiệm chính của người nộp thuế

Theo điều 33 luật quản lý thuế 2019, người nộp thuế phải thực hiện các trách nhiệm sau:

1. Đăng ký thuế và cập nhật thông tin:

- Đăng ký mã số thuế: Mọi cá nhân, tổ chức phát sinh hoạt động kinh doanh phải đăng ký mã số thuế tại cơ quan thuế địa phương trong vòng 10 ngày kể từ khi thành lập hoặc bắt đầu hoạt động (điều 27 luật quản lý thuế).

- Cập nhật thay đổi: Thông báo kịp thời về thay đổi địa chỉ, thông tin đại diện pháp luật, tài khoản ngân hàng. Vi phạm có thể dẫn đến phạt hành chính từ 2-8 triệu đồng theo nghị định 125/2020/NĐ-CP.

- Lý do quan trọng: Đảm bảo hệ thống quản lý thuế đồng bộ, hỗ trợ kê khai điện tử qua cổng thông tin điện tử Tổng cục thuế.

2. Kê khai thuế đúng hạn và chính xác:

- Kê khai đầy đủ: Tự tính, tự kê khai số thuế phải nộp theo đúng quy định của từng loại thuế (ví dụ: Kê khai GTGT hàng tháng/quý theo thông tư 80/2021/TT-BTC).

- Hạn chót: Nộp tờ khai trước ngày 20 hàng tháng (GTGT, TNCN) hoặc ngày cuối kỳ quyết toán (TNDN). Chậm nộp bị phạt 0,03%/ngày trên số thuế chậm nộp.

- Kê khai điện tử: Bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử và phần mềm kê khai từ năm 2022, theo nghị định 123/2020/NĐ-CP.

3. Nộp thuế đầy đủ và đúng thời hạn:

- Nộp đúng số tiền: Dựa trên kết quả kê khai hoặc quyết định của cơ quan thuế. Có thể nộp qua ngân hàng, kho bạc hoặc ví điện tử.

- Hình thức nộp: Ưu tiên nộp điện tử qua iHTKK hoặc eTax. Người nộp thuế được khấu trừ tạm nộp nếu kê khai thiếu.

- Hậu quả vi phạm: Phạt chậm nộp và truy thu thuế gốc cộng lãi suất 0,03%/ngày.

4. Lưu trữ và cung cấp hồ sơ, tài liệu:

- Lưu trữ chứng từ: Ít nhất 10 năm đối với hóa đơn, chứng từ kế toán (điều 44 luật kế toán 2015 kết hợp luật quản lý thuế).

- Hợp tác kiểm tra: Cung cấp đầy đủ tài liệu khi cơ quan thuế thanh tra, kiểm toán. Từ chối có thể bị phạt lên đến 50 triệu đồng.

- Báo cáo tài chính: Doanh nghiệp phải nộp báo cáo quyết toán thuế hàng năm.

5. Các trách nhiệm khác:

- Chấp hành quyết định hành chính: Thực hiện ngay các quyết định truy thu, phạt của cơ quan thuế, trừ khi khiếu nại.

- Bảo mật thông tin: Không tiết lộ thông tin thuế của mình hoặc người khác, trừ trường hợp pháp luật yêu cầu.

- Trách nhiệm của người đại diện: Đại diện ủy quyền phải chịu trách nhiệm thay nếu ủy quyền không đúng.

Hậu quả vi phạm trách nhiệm nộp thuế

Vi phạm trách nhiệm của người nộp thuế dẫn đến các chế tài nghiêm ngặt theo nghị định 125/2020/NĐ-CP:

- Phạt hành chính: Từ 20% số thuế trốn (nếu trốn thuế) đến 2-25 triệu đồng cho hành vi kê khai sai.

- Truy thu và lãi chậm nộp: Thu hồi toàn bộ số thuế nộp cộng phạt.

- Truy cứu hình sự: Nếu trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên, có thể bị tù theo bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi 2017).

- Công khai thông tin: Danh sách người vi phạm nợ thuế công khai trên cổng thông tin điện tử Tổng cục thuế.

Lời khuyên để tuân thủ trách nhiệm nộp thuế

• Sử dụng phần mềm kế toán tích hợp kê khai thuế để tránh sai sót;
• Tham gia đào tạo về luật thuế mới nhất từ Tổng cục thuế hoặc các công ty tư vấn thuế;
• Theo dõi cập nhật từ website gdt.gov.vn để nắm bắt thay đổi chính sách, như giảm thuế GTGT năm 2023-2024 theo nghị quyết 43/2022/QH15;
• Nếu gặp khó khăn, liên hệ cơ quan thuế địa phương hoặc luật sư chuyên thuế để được hỗ trợ.

Trách nhiệm của người nộp thuế theo luật thuế Việt Nam không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn góp phần xây dựng nền kinh tế bền vững. Tuân thủ nghiêm túc luật quản lý thuế 2019 giúp tránh rủi ro, tối ưu hóa chi phí và nhận ưu đãi thuế. Doanh nghiệp và cá nhân nên cập nhật thường xuyên để thích ứng với các thay đổi, đặc biệt trong thời kỳ số hóa. Nếu cần tư vấn cụ thể, hãy liên hệ cơ quan thuế hoặc chuyên gia để được hướng dẫn chi tiết.